Openbaar bestuur
Doel
Door de economische crisis dreigde de betaalbaarheid van voorzieningen in gevaar te komen, zoals zorg, onderwijs en sociale zekerheid. Daarom heeft de overheid onderzocht op welke zaken zij kan bezuinigen. De mogelijkheden staan in de brede heroverwegingen
Samenvatting
Over de mogelijkheden om het openbaar bestuur beter en efficiënter te organiseren zijn de afgelopen decennia stapels rapporten geschreven. Veel van de voorgestelde hervormingen in deze rapporten zijn echter niet tot implementatie gekomen. De noodzaak om te bezuinigen kan nu behulpzaam zijn om de daad bij het woord te voegen. In dit rapport worden twee perspectieven geschetst om de bestuurlijke organisatie op langere termijn te verbeteren en goedkoper te maken. Daarnaast is er aandacht voor de mogelijkheden van besparingen voor de periode tot en met 2015. De basis van de organisatie van het openbaar bestuur ligt in de eerste helft van de 19e eeuw. Sindsdien is de wereld veranderd, onder meer door processen van mondialisering, individualisering en horizontalisering. Voor de organisatie van de overheid is ook de opkomst van Europa van groot belang. Het binnenlands bestuur heeft zich aangepast aan deze ontwikkelingen, maar is als gevolg daarvan wel complex geworden. Het kan beter en goedkoper. Principes voor een doelmatiger openbaar bestuur Een eerste mogelijkheid om het openbaar bestuur efficiënter en effectiever te laten functioneren, is een scherpe en eenduidige toedeling van taken, bevoegdheden en bijbehorende financiële middelen. ‘Je gaat er over of niet.’ Momenteel zijn verantwoordelijkheden en bevoegdheden onduidelijk en versnipperd verdeeld over de bestuurslagen. Dit leidt tot coördinatieproblemen en afwentelingsmogelijkheden. Ten dele wordt dit veroorzaakt door halfslachtige decentralisaties uit het verleden. Voor een effectief en doelmatig openbaar bestuur is het wenselijk dat de afweging en dus ook taken en bevoegdheden op een zo laag mogelijk schaalniveau worden belegd. Alleen indien er sprake is van externe effecten of schaalvoordelen dienen de afweging, taken en bevoegdheden op een hoger niveau belegd te worden. Vanuit dit oogpunt zijn de laatste decennia taken gedecentraliseerd. De vraag is of de huidige schaal van de decentrale bestuurslagen past bij hun taken en verantwoordelijkheden. Schaalvergroting en versterking van de uitvoeringskracht van gemeenten en provincies is wenselijk. In dat geval is het ook beter mogelijk om meer beleidsverantwoordelijkheden op een decentraal schaalniveau te beleggen. De efficiëntie en effectiviteit van de overheid kan verder worden vergroot door te werken vanuit geborgd vertrouwen. Gedetailleerde regelgeving, uitgebreide verantwoordingsprocessen en stapeling van controles zijn uitingen van toegenomen wantrouwen en risicomijding. Het is belangrijk dat de vormgeving van beleid op vertrouwen is gebaseerd. Ook kan het openbaar bestuur verbeteren door meer aandacht voor publieke verantwoording en het versterken van horizontale processen. De overheid kan een flink deel van de vraagstukken in onze samenleving niet, of in ieder geval niet alleen regelen. Investeren in competenties van ambtenaren om horizontale vraagstukken te herkennen en er mee om te gaan, maakt het mogelijk om partner te zijn in complexe processen waarin maatschappelijke vraagstukken centraal staan en niet de hiërarchie van instituties. Pagina 7 Winst is verder nog te behalen door een verdere ontkokering van de uitvoering. Meervoudig opdrachtgeverschap, samenwerking en werken voor meerdere bestuurslagen, gecombineerd met een ontmenging van eigenaarschap en opdrachtgeverschap kunnen besparingen opleveren. Perspectieven voor een toekomstbestendig openbaar bestuur De werkgroep schetst twee perspectieven voor het openbaar bestuur voor de langere termijn. Onderscheidend element is de aanwezigheid van een middenbestuur. In variant I is er geen middenbestuur. Provincies en waterschappen worden opgeheven en hun taken worden verdeeld over rijk en gemeenten. De gemeenten zijn de enige decentrale bestuurslaag. Schaalvergroting van gemeenten tot 25 à 30 ‘regiogemeenten’ is daarvoor noodzakelijk. Het rijk is het nieuwe middenbestuur tussen de EU en de gemeenten. In Variant II blijft het middenbestuur bestaan. Gemeenten worden de eerste overheid voor zorg en welzijn. De provincies krijgen een versterkte focus op het ruimtelijk-economisch domein. Bij deze vergroting van decentrale taken, past ook een vergroting van de schaal naar 100 tot 150 gemeenten en 5 tot 8 provincies. De waterschappen kunnen als functioneel bestuur blijven bestaan of deels worden ondergebracht bij provincies en/of gemeenten. Maatregelen in de periode tot 2015 Een grootscheepse reorganisatie van het openbaar bestuur kost tijd. Dat wil niet zeggen dat er in de komende kabinetsperiode niets mogelijk is. De huidige bestuurlijke organisatie kan worden verbeterd. Met een deel van de maatregelen wordt tevens de transitie naar de lange-termijnperspectieven ingezet. Hierbij gaat het om decentralisatie van rijkstaken naar provincies en gemeenten, het versnellen van gemeentelijke herindeling en provinciale herindeling in de Randstad. Ook met samenwerking en centralisatie voor uitvoerings- en ondersteuningstaken, globalere rijkssturing, het verminderen van het aantal politieke ambtsdragers, het verminderen en vereenvoudigen van regelgeving en het verbeteren van de financiële verhouding zijn besparingen te realiseren. Met verbetering van het openbaar bestuur zijn doelmatigheidswinsten te behalen. Niet alleen in termen van vermindering van bestuurlijke drukte, maar ook in termen van vermindering van het aantal bestuurders en verkleining van het ambtelijk apparaat. Vanzelfsprekend is een verdergaande – bovenop de in dit rapport geschetste - reductie van de omvang van het overheidsapparaat denkbaar en mogelijk. Dat is echter alleen het geval als vergaande inhoudelijke keuzen over de taken van de overheid worden gemaakt; het kan in geen geval worden gevonden in een verdere vergroting van de efficiency of door wijzigingen in de structuur.